سرویس جهان مشرق - بخش مهمی از اخبار مربوط به کرونا در جهان همچنان روی واکسن‌های مختلف تولیدشده برای جلوگیری از ابتلای مردم به بیماری کووید-۱۹ تمرکز دارد. تیترهای رسانه‌های جریان اصلی در غرب در حال حاضر به کمبود دوزهای واکسن به دلیل کاهش تولید و افزایش تقاضا اختصاص دارد، اما این تیترها مسئله بسیار مهم‌تری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند که اگر می‌خواهید از جزئیاتش باخبر شوید باید به رسانه‌های جایگزین و مستقل مراجعه کنید. البته با توجه به لابی فوق‌العاده قدرتمند غول‌های داروسازی، به‌ویژه در آمریکا، و سلطه رسانه‌ای آن‌ها اصلاً جای تعجب ندارد که رسانه‌های جریان اصلی اصالتاً استفاده از واکسن‌های تولیدی این شرکت‌ها را زیر سؤال نمی‌برند. این در حالی است که سؤال اصلی این است: آیا تولید واکسن‌هایی مانند فایزر باید افزایش یابد یا قطع شود؟

مباحث فعلی درباره واکسن‌های کرونا، به ویژه واکسن فایزر (تصویر بالا)، روی عوارض احتمالی و گزارش‌های موجود درباره فوت دریافت‌کنندگان آن‌ها متمرکز است (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› آیا می‌توان به واکسن کرونای «فایزر» اعتماد کرد؟

›› فایزر چگونه از کودکان نیجریه‌ای به عنوان موش آزمایشگاهی استفاده کرد

دو واکسنی که قبل از بقیه در آمریکا «مجوز اضطراری» استفاده برای واکسیناسیون گسترده را دریافت کردند، «فایزر» («فایزر-بیوان‌تک») و «مُدِرنا» هستند. رسانه‌های جریان اصلی نه تنها تأثیرگذاری یا ایمنی این دو واکسن را زیر سؤال نمی‌برند، بلکه تمام تلاش خود را می‌کنند [۱] تا بروز هرگونه عارضه جانبی یا حتی فوت در نتیجه تزریق این واکسن‌ها را هم «طبیعی» جلوه دهند. در این‌جا صرفاً به برخی از گزارش‌ها درباره عوارض [۲] دریافت واکسن‌های فایزر و مدرنا اشاره می‌شود:

◄ دست‌کم ۵۵ نفر در آمریکا پس از دریافت واکسن‌های فایزر یا مدرنا جان خود را از دست دادند [۳] ؛ برخی به فاصله چند روز و برخی به فاصله چند ساعت. به عنوان نمونه، «گرگوری مایکل» پزشک ۵۶ ساله آمریکایی ۱۶ روز پس از دریافت واکسن فایزر به خون‌ریزی شدید مغزی مبتلا شد و جان خود را از دست داد [۴] . مایکل مدت کوتاهی پس از دریافت واکسن دچار نوع بی‌نهایت وخیمی از ترومبوسیتوپنی [۵] (اختلال در پلاکت‌های خون) شد، به طوری که خونش دیگر لخته نمی‌شد. همسرِ دکتر مایکل تأکید می‌کند که همسرش فردی سالم و فعال بود که نه سیگار می‌کشید و نه هیچ دارویی مصرف می‌کرد. این در حالی است که فایزر در بیانیه‌ای در همین‌باره تأکید کرد که «در حال حاضر اعتقاد نداریم که [فوت این پزشک] ارتباط مستقیمی با واکسن داشته باشد.»

دکتر «گرگوری مایکل» پزشک آمریکایی پس از دریافت واکسن فایزر دچار اختلالات عجیب خونی شد؛ زیر پوست دست‌ها و پاهایش لکه‌های خون مشاهده کرد که در آزمایش‌های بعدی مشخص شد به دلیل رسیدن تعداد پلاکت‌های خونش به صفر بوده است؛ رقمی که به طور طبیعی باید بین ۱۵۰,۰۰۰ تا ۴۵۰,۰۰۰ به ازای هر میکرولیتر خون باشد و رسیدن آن به زیر ۵۰,۰۰۰ اختلال تلقی می‌شود؛ دو هفته تلاش پزشکان برای بالا بردن میزان پلاکت‌های خون مایکل بی‌فایده بود و وی دو روز پیش از انجام یک عمل جراحی به عنوان آخرین راه چاره، دچار خون‌ریزی و سکته شد و جان خود را از دست داد (+)

◄ ۲۹ نفر در آمریکا پس از دریافت واکسن‌های فایزر یا مدرنا دچار واکنش‌های شبه‌آلرژیک شدند [۶] . اگرچه هیچ‌کدام از این افراد فوت نکردند، اما «مؤسسه سلامت ملی» آمریکا تحقیقاتی را انجام داد تا بفهمد این بیماران به کدام‌یک از محتویات واکسن کووید-۱۹ واکنش نشان داده‌اند [۷] . «مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری» آمریکا نیز اکنون توصیه می‌کند افرادی که سابقه آلرژی یا واکنش‌های آلرژیک به غذا، دارو یا واکسن دارند، با احتیاط از واکسن‌های کووید-۱۹ استفاده کنند [۸] . همچنین دریافت‌کنندگان واکسن‌های کووید-۱۹ اکنون ۱۵ تا ۳۰ دقیقه بعد از دریافت واکسن تحت نظارت قرار می‌گیرند تا بروز واکنش‌های آلرژیک [۹] در آن‌ها بررسی شود. با این حال، این نهادهای دولتی آمریکا همچنان این موارد را «نادر» توصیف کردند و حاضر نشدند دستور به توقف واکسیناسیون بدهند.

◄ ۳۳ سالمند در نروژ پس از دریافت واکسن فایزر جان خود را از دست دادند [۱۰] . با این حال، مقامات این کشور می‌گویند از این آمار نگران نیستند، و همچنان معتقدند واکسن‌های کووید-۱۹ بسیار کم‌خطر هستند. این مقامات می‌گویند فوت پس از دریافت واکسن کرونا عموماً در دریافت‌کنندگان بالای ۸۰ سال و بسیار ضعیف، و در نتیجه بروز عوارض معمولی مانند تب و ضعف رخ داده است. توصیه کنونی به پزشکان نروژی این است که درباره واکسیناسیون افراد ضعیف یا دچار بیماری‌های کشنده [۱۱] و افرادی که «در نقاط انتهایی حیات هستند» بر اساس وضعیت شخصی آن‌ها تصمیم‌گیری کنند [۱۲] .

◄ دست‌کم ۱۳ نفر در فلسطین اشغالی پس از دریافت واکسن فایزر دچار فلج از ناحیه صورت شدند. برخی از مقامات بهداشتی رژیم صهیونیستی تزریق دومین دوز از واکسن کووید-۱۹ را زیر سؤال برده‌اند، اما وزارت بهداشت این رژیم پیشنهاد کرده که دوز دوم نیز به دریافت‌کنندگان واکسن تزریق شود [۱۳] .

«سونیا آسِوِدو»، درمانگر ۴۱ ساله پرتغالی که دو فرزند داشت، دو روز پس از دریافت واکسن فایزر، در اولین روز از سال نوی میلادی، در خانه‌اش دچار «مرگ ناگهانی» شد[۱۴]، در حالی که به گفته پدرش تا پیش از دریافت واکسن هیچ مشکلی از نظر سلامتی نداشت (+)

این‌ها صرفاً بخشی از ده‌ها گزارش [۱۵] درباره عوارض جانبی واکسن‌های کنونی کووید-۱۹ بود، در ادامه به نکاتی اشاره می‌شود که از تعداد موارد ابتلا به عوارض پس از دریافت واکسن کووید-۱۹ مهم‌تر هستند.

چند نکته درباره واکسیناسیون با واکسن‌های مشکوک

◄ اگرچه گزارش‌های مختلفی درباره عوارض و فوت پس از دریافت واکسن کووید-۱۹ وجود دارد، اما باید توجه داشت که بسیاری از موارد بروز عارضه یا فوت نیز گزارش نمی‌شوند [۱۶] . به این ترتیب، احتمال می‌رود شمار واقعی قربانیان این واکسن‌ها بیش‌تر از آماری باشد که به صورت رسمی منتشر می‌شود.

◄ علاوه بر تعداد گزارش‌ها، منبع گزارش‌های رسانه‌ای هم جای تأمل دارد. در بسیاری از موارد، ادعاهایی که درباره رد ارتباط میان تزریق واکسن و عوارض در فرد دریافت‌کننده مطرح می‌شود، به نقل از فایزر است. این در حالی است که بیانیه‌های فایزر یادآور پنهانکاری‌های این شرکت داروسازی آمریکایی پس از آزمایش‌هایش روی کودکان نیجریه‌ای و فوت شماری از این کودکان است (جزئیات بیش‌تر). بالاتر از فایزر، سازمان غذا و داروی آمریکاست که مجوز اضطراری استفاده از واکسن‌های فایزر و مدرنا را صادر کرده است. قاعدتاً دریافت «مجوز اضطراری» این سازمان [۱۷] نیاز به طی مراحل ساده‌تری از مجوزهای عادی دارد، اما حتی اگر واکسن‌های فایزر و مدرنا موفق به دریافت مجوز کامل از سازمان غذا و داروی آمریکا شده بودند هم با توجه به سابقه سیاه این سازمان در رعایت اخلاق پزشکی، همچنان جای تأمل وجود داشت. سازمان غذا و داروی آمریکا همان سازمانی است که اجزای جنین انسان را به موش‌های پیوند می‌زند تا بتواند روی آن‌ها آزمایش انجام بدهد (جزئیات بیش‌تر).

«فردوسی ماداکی» (جلوی تصویر) در آغوش مادرش «آبو ماداکی» در سال ۲۰۰۷؛ «فردوسی» که در این تصویر ۱۱ سال دارد و سال ۱۹۹۶، وقتی تیم پزشکی فایزر داروی آزمایشی به او دادند، تنها یک سال داشت، همچنان از ناتوانی فیزیکی و آسیب مغزی رنج می‌برد (جزئیات بیش‌تر) (+)

خلاصه‌ای از نحوه پیوند اعضای جنین سقط‌شده‌ی انسان به موش‌های آزمایشگاهی برگرفته از وب‌سایت «سازمان غذا و دارو» ی آمریکا (جزئیات بیش‌تر) (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› پیوند اعضای «تازه» جنین انسان به موش‌های آزمایشگاهی توسط دولت آمریکا

◄ طبیعتاً بسیاری از افرادی که در صف دریافت واکسن کووید-۱۹ در اولویت قرار می‌گیرند، افرادی هستند که بیش‌تر از بقیه در معرض خطر ابتلا به این بیماری یا فوت در اثر ابتلا به این بیماری قرار دارند: کادر درمان، سالمندان، و افراد دچار بیماری‌های زمینه‌ای. این در حالی است که این اولویت‌بندی یک پیامد عجیب هم دارد: وقتی این افراد در نتیجه‌ی/پس از دریافت واکسن دچار عارضه یا حتی فوت می‌شوند، عموماً به جای واکسن، شرایط دریافت‌کننده‌ی آن است که دلیل عارضه یا فوت عنوان می‌شود. به عنوان نمونه، وقتی شماری از سالمندان در خانه‌های سالمندان نروژ پس از دریافت واکسن جان خود را از دست می‌دهند، گفته می‌شود دلیل این اتفاق، سن بالا و بیماری‌های زمینه‌ای این افراد بوده است. آیا تزریق واکسنی که احتمال دارد منجر به فوت افراد آسیب‌پذیر شود به افرادی که به خاطر آسیب‌پذیری در اولویت دریافت واکسن قرار گرفته‌اند، نقض غرض نیست؟

◄ در ادامه‌ی نکته‌ی بالا، یک ملاحظه‌ی اخلاقی نیز وجود دارد که گزارش‌ها نشان می‌دهند متأسفانه در تزریق واکسن معمولاً رعایت نمی‌شود. به عنوان نمونه، وقتی سالمندان پس از دریافت واکسن فوت می‌کنند، گفته می‌شود این افراد در حالت طبیعی هم «چیز زیادی از عمرشان باقی نمانده بوده است.» اما از زاویه‌ی دیگری هم می‌توان به این مسئله نگاه کرد: به نظر می‌آید سالمندانی که فوتِ آن‌ها در نتیجه‌ی تزریق واکسن را راحت می‌توان برای جامعه «توجیه یا هضم» کرد، تبدیل به موش آزمایشگاهی برای واکسن‌هایی شده‌اند که تا پیش از بحران کرونا هرگز روی انسان آزمایش نشده بودند.

◄ همسرِ دکتر مایکل (پزشک آمریکایی که پس از دریافت واکسن فایزر فوت کرد) می‌گوید همسرش «هرگز دچار کووید نشد، چون از ابتدای همه‌گیری از ماسک‌های ان۹۵ استفاده می‌کرد.» البته این صرفاً یک مورد است، اما باید بررسی شود که اگرچه استفاده از یک واکسن مطمئن می‌تواند به «ایمنی گله‌ای» منجر شود، اما چه‌بسا واکسیناسیون با واکسن‌هایی مانند فایزر و مدرنا، و واکسن‌های دیگری که بر پایه فناوری ام‌آران‌ای (جزئیات بیش‌تر) تولید می‌شوند و مراحل تحقیقات و آزمایش را به طور کامل طی نکرده‌اند، اتفاقاً جان انسان‌ها را به خطر بیندازد. به عبارت دیگر، شاید تداوم رعایت توصیه‌های بهداشتی گزینه بهتری برای مقابله با کووید-۱۹ باشد؛ دست‌کم تا زمانی که یک واکسن واقعاً مطمئن تولید شود.

یکی از سالمندان در انگلیس در قالب بزرگ‌ترین طرح واکسیناسیون تاریخ این کشور، اولین دوز از واکسن فایزر را دریافت می‌کند؛ تزریق واکسن‌های کووید-۱۹ به سالمندانی که مستعد ابتلا به عوارض یا حتی فوت پس از دریافت این واکسن‌ها هستند، به موضوع داغی در اروپا تبدیل شده است (+)

درباره واکسن‌های مختلف کووید-۱۹ بیش‌تر بدانید

واکسن ایرانی «کُووایران برکت»  ساخت شرکت داروسازی «شفا» با استفاده از روش ویروس غیرفعال‌شده تولید شده است. در این روش روش سنتی تولید واکسن‌ علیه بیماری‌های ویروسی معمولاً از ویروس ضعیف یا کشته شده آن برای تحریک سیستم ایمنی بدن انسان استفاده می‌شود. سپس وقتی بدن برای دفعه بعدی با آن ویروس خاص مواجه می‌شود، پادتن (آنتی‌بادی) خاصی تولید می‌کند، درست شبیه نحوه ایمن‌سازی بدن در مقابل بیماری فلج اطفال. شرکت‌های داروسازی  «سینوفارم»  و  «سینوواک»  چین نیز که پیش‌تر واکسن‌های کووید-۱۹ را به بازار عرضه کرده‌اند، از روشی مشابه شرکت شفا استفاده کرده‌اند. واکسن روسی کرونا نیز که با نام  «اسپوتنیک»  به بازار عرضه شده از روش بُردارهای ویروسی استفاده می‌کند که مکانیسم کارآمدی برای انتقال ژنوم ویروس به داخل سلول‌های آلوده محسوب می‌شود.

واکسن آمریکایی-آلمانی فایزر-بیون‌تک و واکسن آمریکایی مدرنا با استفاده از فناوری جدید پیام‌رسان آراِن‌اِی تولید شده‌اند که سرعت تولید واکسن و کارآیی آن با استفاده از این روش، بیش‌تر از شیوه سنتی است؛ چنان‌که برخی متخصصان معتقدند فارغ از سرعت ساخت، کارآیی واکسن‌های سنتی به سطح ۹۵ و ۹۴/۱ درصدی واکسن‌های فایزر و مدرنا نمی‌رسد. برای ساخت واکسن‌های پیام‌رسان آراِن‌اِی نیازی به ویروس نیست (اگرچه مقدار کمی از ویروس برای تعیین توالی ژنوم و آزمایش واکسن استفاده می‌شود)، بلکه بخشی از رمز ژنتیکی ویروس پس از تزریق واکسن، به داخل سلول‌های بدن راه پیدا می‌کند و پروتئین شاخکی ویروس را تولید و به سیستم ایمنی ارائه می‌دهد و باعث تولید پادتن و سلول‌های ایمنی تی برای مبارزه با بیماری می‌شود. البته پس از فعال شدن سیستم ایمنی بدن، پروتئین شاخکی ویروس و پیام‌رسان آراِن‌اِی از بین می‌روند ولی پادتن‌ تولیدشده برای محافظت آتی در بدن باقی می‌ماند (جزئیات بیش‌تر).

یک ویال واکسن کووید-۱۹ «فایزر-بیوان‌تک» آماده تزریق در شهر نیویورک آمریکا (+)

◄ به طور خاص درباره ایران، واکسیناسیون گسترده با واکسن‌هایی که هنوز تأثیرگذاری و ایمنی آن‌ها به طور کامل اثبات نشده، اقدامی غیرضروری به نظر می‌رسد. (افرادی که واکسن‌های کنونی کووید-۱۹ را دریافت می‌کنند به دلایل مختلف ممکن است دوباره به ویروس کرونا مبتلا شوند [۱۸] .) در بسیاری از موارد، برای اثبات ضرورت استفاده از واکسن‌های کووید-۱۹ و کوچک‌نمایی گزارش‌ها درباره ابتلای دریافت‌کنندگان واکسن به عوارض و بعضاً فوت آن‌ها، به آمار بالای مرگ‌ومیر روزانه در کشورها اشاره می‌شود. به عنوان نمونه، «نانسی مسونیه» مدیر «مرکز ملی ایمن‌سازی و بیماری‌های تنفسی» در «مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری» آمریکا می‌گوید: «ما هر روز ۲۰۰۰ مرگ در اثر کووید داریم... [بنابراین] به نظر من هنوز هم دریافت واکسن برای مردم گزینه خوبی است.» این در حالی است که آمار مرگ‌ومیر در اثر ابتلا به کووید-۱۹ در ایران (اگرچه حتی یک مورد هم زیاد است، اما) به نسبت بسیاری از کشورهای دیگری که در واکسیناسیون عجله دارند، در وضعیت بهتری قرار دارد و پیش از واکسیناسیون گسترده با واکسن‌های مشکوک در کشور باید بررسی‌های بسیار دقیق‌تری انجام گیرد.

مسئله مهم‌تر از عوارض یا حتی فوت افراد در اثر واکسیناسیون با واکسن‌های کنونی کووید-۱۹، این است که اصلاً آیا واکسیناسیون گسترده با این واکسن‌ها ضرورتی دارد؟ (+)

◄ و نکته آخر این‌که صحبت درباره واکسن‌های ام‌آران‌ای، مانند فایزر و مدرنا، برای مقابله با همه‌گیری ویروس کرونا و بیماری کووید-۱۹ اصولاً محلی از اعراب ندارد، چراکه چنان‌که «جانی ودمور» پژوهشگر ولزی اشاره می‌کند [۱۹] ، نحوه‌ی عملکرد این واکسن‌ها خودبه‌خود به این معناست که واکسیناسیون عمومی با آن‌ها برای ایجاد ایمنی در جامعه ضرورتی ندارد. واکسن‌های ام‌آران‌ای سازوکاری متفاوت با واکسن‌های سنتی دارند و به جای ایجاد ایمنی دائم، اقدام به تقویت سیستم ایمنی بدن دریافت‌کننده در مقابل کووید-۱۹ می‌کنند. این یعنی افرادی که سیستم ایمنی‌شان مقابل کووید-۱۹ مقاوم است، نیازی به دریافت واکسن ندارند. به علاوه، یک فرد مستعد ممکن است در نتیجه دریافت واکسن‌های کنونی کووید-۱۹ دچار عارضه یا حتی فوت شود (صرفاً در نتیجه دریافت واکسن، نه به خاطر ابتلا به کووید-۱۹)، در صورتی که همین فرد اگر به کووید-۱۹ مبتلا نشود یا حتی مبتلا بشود و سیستم ایمنی بدنش در مقابل این بیماری مقاوم باشد، دچار عارضه نخواهد شد یا فوت نخواهد کرد. به عبارت دیگر، شاید بتوان واکسن‌های ام‌آران‌ای را به عنوان دارو و در موارد خاص برای برخی افراد تجویز کرد، اما واکسیناسیون گسترده با این نوع واکسن‌ها بهترین گزینه نیست (جزئیات بیش‌تر).

ناگفته پیداست که واکسیناسیون به عنوان یکی از ابداعات علمی و پزشکی بشر تا کنون جان میلیون‌ها انسان را نجات داده است. با این حال، واکسن‌هایی مانند فایزر و مدرنا که از فناوری کاملاً جدید ام‌آران‌ای استفاده می‌کنند هنوز راه درازی تا تکمیل تحقیقات و اثبات کارآمدی و ایمنی دارند. از آن‌جایی که بیماری کووید-۱۹ هنوز ابعاد ناشناخته‌ای دارد، عجله در تهیه واکسن برای آن، و بدتر از آن، خرید، واردات، تجویز و تزریق گسترده‌ی واکسن‌هایی که در فضایی رقابتی (و نه منحصراً علمی) تهیه شده‌اند، آن هم در کشوری که متخصصانش در آستانه تولید واکسن(های) بومی هستند و مردم و مسئولانش نشان داده‌اند با اتخاذ تدابیر صحیح قادر به کنترل این بیماری هستند، می‌تواند به جای نجات جان انسان‌ها، منجر به افزایش ناخواسته‌ی آمار مرگ‌ومیر یا ابتلای مردم به عوارضی شود که چه‌بسا بیماری کووید-۱۹ قادر به ایجاد آن‌ها نیست.